رازشهر

ماجرای فتح تهران پس از 105سال

برخی سردار اسعد بختیاری و برخی سپهدار تنکابنی را نخستین فاتح تهران در 22تیرماه سال 1288شمسی می‌دانند. کارشناسان مستقل اما بر این نظرند که فتح تهران نه توسط گیلک‌ها و نه توسط بختیاری‌ها که به‌دست مردم ایران که در هر نقطه‌ای علیه استبداد صغیر محمدعلی شاه مبارزه کردند رخ داده است.

در تیرماه 1288 شمسی براساس آنچه در کتاب‌های تاریخ مشروطه در ایران آمده است، قوای سردار اسعد بختیاری به قم و سپهدار تنکابنی به ینگی امام رسیدند. قوای نظامی سعدالدوله نیز برای مقابله به کرج اعزام شد.

سعدالدوله که برای حفاظت پایه‌های به‌شدت لرزان سلطنت محمدعلی شاه برای مقابله با فاتحان تهران به کرج رفته بود تلاش کرد تا با مذاکره حمله به تهران را منتفی کند اما تلاش او به نتیجه نرسید.

22 تیرماه 1288 شمسی نیروهای سردار اسعد بختیاری و سپهدار تنکابنی در نزدیکی تهران به هم رسیدند و در منطقه بادامک اردو زدند. قزاق‌های دولتی به مقابله با مشروطه‌خواهان پرداختند اما پس از 2 روز جنگ، مشروطه‌خواهان در 24تیرماه 1288 پیروز شدند. یک‌روز پس از این پیروزی محمدعلی شاه قاجار و نزدیکان او به سفارت روسیه پناه بردند و سعدالدوله نیز به سفارت انگلستان رفت.

آنطور که در گزارش فتح تهران آمده است مجلس عالی که اعضای آن نزدیک به 30تن از معتمدین سردار اسعد و سپهدار تنکابنی بودند‌، در نامه‌ای خلع محمدعلی شاه از سلطنت را اعلام کردند و احمدشاه قاجار را بر تخت نشاندند.

مجلس عالی در نامه خود خطاب به محمدعلی شاه قاجار که به سفارت روسیه پناهنده شده بود، اعلام کرد: «اعلیحضرتا، مقتضیات وقت و شدت هرج‌ومرج مملکت و انزجار قلوب ملت از اداره آن اعلیحضرت، ضرورت به‌هم‌رسانیده که آن اعلیحضرت از زحمات بار سنگین سلطنت خود را معاف فرمایند. طبق همین ضرورت، امروز که 27 جمادی‌الثانی 1327 هجری قمری است در سفارت محترمه دولت بهیه روس پناهنده شده، بالطبع شخص همایونی خود را از این زحمت فارغ فرمودند. علی‌هذا مجلس عالی فوق‌العاده امروز 27 جمادی‌الثانی 1327، در بهارستان تشکیل یافته، اعلیحضرت قوی شوکت اقدس، سلطان احمد شاه خلدالله ملکه و سلطانه را به شاهنشاهی ایران پذیرفته و تا تشکیل پارلمان موقتاً حضرت مستطاب اشرف عالی آقای عضدالملک دامت شوکته را به‌سمت نیابت سلطنت اختیار نمود.»

بدین‌ترتیب نخستین کابینه توسط فاتحان تهران پس از استبداد صغیر تشکیل شد. شوهران 2 خواهر محمدعلی شاه مخلوع به نام‌های فرمانفرما و صنیع‌الدوله 2 تن از وزیران کابینه شدند.

انتخابات دوره دوم مجلس نیز انجام شد و محمدعلی شاه ایران را ترک کرد. عضدالملک نایب‌السلطنه قاجار نیز سرانجام در مهرماه 1288قمری سپهدار تنکابنی از رهبران فاتح تهران را به مقام رئیس‌الوزرا منصوب کرد.

سیداحمد محیط طباطبایی، تهران شناس و از کارشناسان میراث فرهنگی در گفت‌وگو با همشهری اما فتح تهران را به‌معنای تصرف تهران توسط نیروهای مهاجم نمی‌داند. او معتقد است: فتح تهران مترادف با بازپس‌گیری حقوق ملت توسط مجاهدین در برابر کودتای قزاق‌ها در مجلس بود.

به گفته محیط طباطبایی، فتح تهران تنها ماحصل تلاش 2 نیروی گیلک و بختیاری نبود بلکه شهدای مبارزه علیه استبداد محمدعلی شاه در تبریز و دیگر نقاط کشور نیز در پیروزی مشروطه خواهان و فتح تهران سهیم بودند.

او البته به یادگارهای تاریخی آن دوره در تهران کنونی اشاره می‌کند و می‌گوید: نیروهای بختیاری و گیلک از دروازه یوسف آباد به تهران وارد شدند و پس از چند درگیری در خیابان جمهوری امروز به میدان بهارستان رسیدند و سپهدار تنکابنی در این میدان شمشیر خود را به سردار اسعد بختیاری داد و تهران فتح شد.

به گفته او، دروازه یوسف آّباد، عمارت مسعودیه تهران که یادآور سقوط کامل قزاق‌هاست و مجلس قدیم بهارستان از یادگارهای خاطره‌انگیز فتح تهران است. او حتی مسیر حرکت مردم تهران به سمت سفارتخانه روسیه در تهران را از دیگر مکان‌های رویدادهای تاریخی فتح تهران معرفی می‌کند. به گفته سیداحمد محیط طباطبایی، پارک اتابک، مسجد سپهسالار، باغ شاه، عمارت عشرت‌آباد، خانه سپهدار تنکابنی در خیابان هدایت که در حال تخریب است و حتی قبر ملک‌المتکلمین و صوراسرافیل در باغ شاه آن‌روز که جنب بیمارستان لقمان‌الدوله امروز است از مکان‌های رویدادهای فتح تاریخی تهران است.

او می‌گوید: حتی قبر سپهدار تنکابنی در امامزاده صالح تهران مهجور مانده و خانه تابستانی سردار اسعد در نزدیکی پل رومی در اختیار بخش خصوصی است. محیط طباطبایی از مسئولین درخواست می‌کند که همچون تبریز و اصفهان که دارای خانه مشروطه هستند، خانه‌های مشروطه در تهران و رشت نیز برای معرفی تاریخ مشروطه و نگهداری آثار آن دوره ایجاد شود.

همشهری آنلاین